تبار نامه

1- سید محمد علی صدر  (1274- ه)

فرزند سید صدر الدین موسوی عاملی معروف به"آقا مجتهد "از علمای بزرگ شیعه به شمار رفته است. مادرش دختر شیخ جعفر کاشف الغطاء بوده. مقام علمی وی به درجه ای بود که کتاب " البلاغ المبین فی احکام الصبیان والمجانین" را دردوازده سالگی نوشت .این کتاب پس از این که به نظر سید محمد باقرحجه الاسلام رسید بسیار آن را ستود و اجتهاد مولف را تصدیق کرد و دخترش را به زنی به وی داد.

2-سید اسماعیل صدر(1256 -1338 )

فرزند صدر الدین بن صالح بن شرف الدین بن ابراهیم، عالم، فقیه، زاهد. پسر عموی سید حسن صدر است. در شش سالگی پدر را از دست داد( 1262 ) و برادرش سید محمد علی (آقا مجتهد) متکفل تربیتش شد، مقدمات و مقداری از دروس سطحی را نزد او خواند و پس از فوت وی پیش شیخ محمد باقرین شیخ محمد تقی صاحب هدایه، دروس سطحی را تکمیل و درس خارج استدلالی را آغازید . در سال(1281) همه اموال موروثی خود را به برادران خود موکول کردو خود به قصد تکمیل مراتب علمی عازم نجف شد . چون در سال فوق مرحوم شیخ مرتضی انصاری در گذشته بود،فقه و اصول را از حاج میرزا محمد حسن شیرازی و شیخ راضی خواند و معقول را نزد استادان دیگر فرا گرفت. مرحوم سید اسماعیل پس از در گذشت استادش میرزای شیرازی (1312) از سامرا به قصد اقامت به کربلا رفت و تدریس را آغازید و یکی از زعماو مراجع تقلید شیعه محسوب شد و حوزه درس مهم و عظیمی دایر نمود که : میرزا حسن نائینی، سید شرف الدین عاملی، سید حسن فشارکی و بسیاری از علمای دیگر در آن حاضر شدند. سید اسماعیل،چهار فرزند عالم به نامهای: سید صدر الدین، سید محمد جواد،سید حیدر، سید محمد مهدی داشت. و بلاخره روز سیم ج 1/1338 یا 37 در کاظمین فوت نمود وپس از تشییع مناسب و تعطیل عمومی در رواق حرم کاظمین(ع)دفن شد.

3- سید حسن صدر (1272-1354)

فرزند هادی بن محمد علی بن صالح، از اکابر فقها و علماء و دانشمندان معارف اسلامی و جامع معقول و منقول فقه، اصول، تاریخ، حدیث، رجال و غیره بود. (ولادت): صدر ظهر جمعه 29 رمضان (1272/1855)در کاظمین زائیده شد و در دامن پدر پرورش یافت و در 15 سالگی با صرف،نحو، معانی، بیان ، بدیع و ادبیات عمومی زمانش آشنایی یافت و در منطق کوشا بود. در سال (1290) بدستور پدر به نجف رفت و حکمت و کلام را نزد شیخ محمد باقر شکی خواند و پس از مرگ وی در درس شیخ محمد تقی گلپایگانی و شیخ عبدالنبی طبرسی حضور یافت. آنگاه به سامرا رفت (1297) و در خدمت میرزا محمد حسن شیرازی به ادامه تحصیل عالی فقه ، اصول و حدیث پرداخت . میرزا به تربیت و دروس وی اهتمام ورزید و او را نابغه و عالم یافت . صدر در سال (1314) از سامرا با درجه اجتهاد به کاظمین بر گشت و به تدریس . تالیف و رسیدگی بحوایج مسلمانان و نیز در خدمت پدر به بحث و مباحثه و رسیدگی به امور مردم پرداخت تا این که به سال (1316) پدر را از دست داد و مقلدان به فرزندش صاحب ترجمه رجوع کردند اما وی این سمت را نپذیرفت و آنها را به پسر عموی خود سید اسماعیل ارجاع دادتا این که وی نیز در سال (1338 ) در گذشت . (مرجعت ): در این هنگام صاحب ترجمه نتوانست مقام مرجعیت را نپذیرد و لذا با خواهش علماء و فضلا و عموم مردم، رساله علمیه اش را چاپ نمود . وی در زمینه فتوی به تبصره علامه و نجاه العباد و صاحب جواهر و عروه سید یزدی (قدهم )تعلیقه نوشت که در زمانش رسم چنین بود. سید صدر دارای بیانی جاذب، مختصر و مفید ، قانع و ملهم بود. با عبارات کوتاه مخاطب را قانع می نمود. او دارای منظر نیکو و مهیب و گشاده رو و خوش خلق بود و به اندک لوازم دنیا قناعت می کرد . اتاق درس و کارش با حصیر مفروش بود و خود به روی حصیر می نشست و به محض فراغ از اشتغال به عبادت خدا و تهجد می پرداخت و حالات گوناگونش هر انسانی را متاثر می ساخت. و هر سنگدل را منقلب و متوجه به علم ودانش و خدا و زهد در دنیا می نمود . به دلیل امتیازات و ویژگیها که در سخن و روش صحبت و مجادله داشت خصم را نوعا" مغلوب می کرد . او برای حق و دفاع از اسلام مجادلات بسیاری در ایام خود با اندیشه های گوناگون زمان خود به عمل آورد. (آثار) : علامه حسن صدر از علمای جامع و متبحر در علوم و فنون اسلامی و انسانی است. در این زمینه ها آثار زیادی به عنوان کتاب، کتابچه، رساله ، جزوه و مصححات و غیره نوشته است. وی بنا به قول عمده مورخان،"اصول دین"سه کتاب فقه 31،حدیث12، درایت1، رجال9، علم فهارس و تالیف و تصنیف 5، اخلاق 2، مناظره 5، اصول فقه 6، نحو2، و در تاریخ 7 کتاب تالیف نموده است. معروفترین اثرش عبارت است از: شرح وسایل شیعه، بغیه الوغاه، تکمله امل الامل، عیون الرجال،تاسیس الشیعه الکرام لعلوم الاسلام ،الشیعه و فنون الاسلام ، الفقه الناجیه ، الرد علی فتاوی الوهابیین، اللوامع فی اصول الفقه ، حدائق الاصول ، خلاصه النحو، و فیات الاعلام من الشیعه الکرام، کشف الظنون عن خیانه المامون ، تبیین الابانه،جامع اخبارالغیبه ، سبل الرشاد ، و غیر اینها.(فوت) : سید صدر چند روز پیش از مرگ برای تسهیل معالجه به بغداد رفت و در عصر پنجشنبه 11 ع1354(12حریزان1935)در بغداد در گذشت وبا تشییع کم نظیری که وزراء و نماینده خاص ملک غازی پادشاه وقت عراق در آن شرکت داشتند به کاظمین منتقل و پس از برگزاری احترامات و رسومات دینی و غیره در مقبره خاندان صدر در صحن مقدس دفن شد و کشورهای اسلامی و عربی به سوک نشستند.

4- محمد هادی صدر  ( 1897/1315+ )

دانشمند ، فاضل ، متتبع، شاعر، حقوق دان و مبارز و از چهره های سر شناس انقلابی در عراق به شمار می رود. در شهرهای مختلف و مهم عراق به قضاوت پرداخته و در این منصب، نزاکت و پارسائی را همه وقت رعایت داشته. اشعار و مقالاتش در مجله ها و روزنامه های معروف روز منتشر می شده است.

سید محمد ها دی تا چندی پیش یکی از بزرگترین حقوق دانان عراق و قاضی اول بعداد و مورد احترام و تقدیر بزرگان این شهر و عموم مردم عراق بود. از اشعار اوست:

بزغت فی سما العمارف شمسا           ترشد الناس لاتباع الهدایه

اشرف الشرق و استحال ضیاء          حینما ارسلت شعاع الدعایه

5- سید صدر الدین  ( 1299-1373)

ابوالرضا صدر الدین بن سید اسماعیل، از فقهای نامی معاصر و از مراجع اجتهاد، یکی از مدرسین عالی فقه و اصول، نویسنده و شاعر بود و در این رشته ها مهارت داشت. سید صدر الدین که پدر بزرگوار امام موسی صدر است در زهد و تقوی کم نظیر بود.

وی در کاظمین متولد شد. ادبیات و ریاضیات را از استادان وقت فرا گرفت و تحصیلات عمده اش را در نجف اشرف زیر نظر والد خود و آخوند خراسانی و سید محمد کاظم یزدی تکمیل نمود و به اجازات ایشان نائل گشت و پس از عزیمت به ایران با مرحوم شیخ عبدالکریم حائری(1275-1355) تشریک مساعی نمود و قم را با چند تن از علمای دیگر از نو به حوزه علمی تبدیل کرد.

مرحوم  سید صدر الدین در سیاست نیز دست داشت و در این زمینه از وی مقالاتی بسیار آتشین و مرغوب بعربی و پارسی به جا مانده است. صاحب ترجمه یک مبارز اسلامی، علی ارجمند و آگاه به زمان بود و در سراسر دوران آشفته ی ایران ثابت ماند و به هیچ سوی رو ننمود و با مزدوران و دشمنان وطن مبارزه ها کرد.

آثار علمی و ارزنده وی بیش از بیست مجلد است که بیشتر مخطوط مانده. کتاب مشورهش " لوآءالحمد فیما رواه الفریقان عن النبی" دارای وزنه خاص و حاوی مطالبی است مقبول شیعه و اهل تسنن.

آثار دیگرش عبارت است از: المهدی( مطبوع)، منظومه فی الحج، حاشیه العروه الوثفی، سفینه النجاه( مطبوع)، حقوق المراء، مخترصر تاریخ لاسلام( دو مجلدش مطبوع است)، مدینه العلم، اصول دین، حاشیه کفایه، حکم ماء الغساله، در بعض شبهات و هابیه، دیوان شعر که ابیات زیر از آن است:

یا خلیلی احبس الجرد المها را      و ابکیا دارا علیها الدهر جا را

و روعا اقفرت من اهلها             و غدت بعد هم قفرا بوا را.

6- حضرت سید محمد صدر

یکی از پایه گذاران نهضت عراق بر ضد انگلیس بود، در دوران حکوت فیصل اول پادشاه عراق، به مناصب عالی در عراق نائل شد، مدتی رئیس مجلس اعیان بعذاد بود و پس از آن به نخست وزیری نصب شد. وی در عین این که یک سیاستمدار کهن بود، مردی عالم، مجتهد، نویسنده، سخنور و شاعر نیز بود. دوران صدارتش یکی از ادوار طلائی عراق معاصر به شمار رفته است.

سید محمد صدر یگانه نخست وزیری بود که در رژیم پادشاهی عراق مورد توجه فرقه های مختلف مذهبی و سیاسی بود و از محبوبیت خاصی که برای کمتر همتایش اتفاق افتاده است برخوردار بود. وی یکی از مشوقان علوم ادبیات نثری و شعری و فنی عراقی و عربی و اسلامی بود. دانشمندان رشته های مختلف و ادبا را مورد تشویق قرار داده و به اوضاع عمومی آنها رسیدگی می کرد.

7- سید حیدر صدر

بن سید اسماعیل  تحصیلات مقدماتی را نزد پدر خواند و پس از فوتش(1338 )نزد ارباب فن به تحصیل پرداخت. وی از علمای متبحر و در زهد و ورع و صدق و صفا کم نظیر بود. مجلس تدریس وی از لحاظ عمق و محتوا معروف بود. سید حیدر، پدر آیه الله سید محمد باقر صدر است.

8- سیده آمنه صدر (+1356/1937)

دختر سید حیدربن اسماعیل، دانشمند، فاضل، ادیب، نویسنده و عالم. ملقب به " بنت الهدی" و خواهر استاد محمد باقر صدر است، تحصیلاتش را نزد برادرش انجام داده و ارشاد و پیشرفتش نیز د رسایه رهبری معظم له بوده. از آثار مطبوع اوست: المراه مع النبی، کلمه و دعوه، الفضیله تنتصر و مقالات بسیاری در روزنامه ها و مجلات نجف و عراق به امضاهای بنت الهدی، و ا- ح و غیره.

سیده آمنه همدوش برادر در نجف با حکومت بعث به مبارزه برخاست و بارها زیر فاشر حزب بعث واقع شد و تا امروز در مبارزه اش ثابت است. در قیام اخیر ضد بعص و زمامداران،سیده آمنه در راس جبهه ی زنان مبارز بوده ودر جلو صف تظاهرات زنان مجاهد با کمال رشادت و ایستادگی و شعارهای شدید اللحن حکومت را محکوم می کردند که بالاخره تظارهات به شدت گرائید و چند شهید به جای گذاشت، غیر از باز داشت شدگان و اعدام شدگان بعدی.

9- محمد صدر

بن سید صادق بن اسماعیل به سال (1362/1943) متولد شد. ادیب، فاضل و نویسنده معاصر است. از آثار اوست: اشعه من عقاید الاسلام( مطبوع)، نظرات اسلامیه فی اعلان حقوق الاسلام( مطبوع) و دارای مقاله های متنوع است.

10- حاج آقا رضا صدر

بن سید صدر الدین، فقیه و نویسنده معاصر، تولدش در قم و در این شهر مذهبی زیر نظر پدر والایش تربیت شده و دروس نختسین را فرا گرفته و پس از رحلت پدر از محاضرات عالی استاید حوزه بهره برده، مدتی است در ترهان سکونت نموده و به ارشاد و تالیف اشتغال دارد وی رد جریان فقدان برادر ارجمندش امام موسی به پاره ای از کشورهای عربی سفر نموده وبه طور کلی در این زمینه تلاشهای زیادی داشته و دارد .

سید محمد باقر صدر

ولادت و نشات

آیت الله العظمی مجاهد  نویسنده توانای اسلام شیعه سید محمد باقر بن سید حیدر بن اسماعیل صدر در سال (1350/1931م)در نجف دیده گشود.

پدرش سید حیدر که از علم و مدرسین معروف حوزه علمی نجف بود تربیت اولیه و دروس نخستین او را به عهده گرفت. تا اینکه تحصیلات مقدماتی را مطابق سنگ روزنزد بهترین متخصصان فرا گرفت و در سنین نوجوانی به علوم عالی فقهی و اصولی پرداخت و در پیش از سی سالگی به درجه اجتهاد نایل شد.

استاد صدر که از بیست سال پیش مجتهدی مسلم و مورد اعتماد علما و بزرگان فقه و اسلام است، امروز یکی از علمای نامی و بزرگ شیعه و از نویسندگان زبردستی محسوب می شود که جامع علوم اسلامی و اکثر علوم انسانی است.

آثار قلمی

استاد صدر آثار بسیاری در علوم و فنون گوناگون مانند: فقه، اصول، منطق، ادبیات، فلسفه، کلام، اقتصاد، معارف اسلامی، عقاید و غیره نوشته است.

تصانیف زیر از آثار معروف استاد صدر شمرده شده است:

1- فلسفتنا، محتوی نقد و بررسی دیدگاههای فلسفی مادی مانند ماتریالیسم دیالکتیک و تطبیق آن مکاتب بر فلسفه اسلامی است.

2- اقتصادنا،واقع در 2 مجلد، سیری است مبسوط و جامع  در زمینه اقتصاد اسلامی و تشریح اقتصاد فقهی و نقد اقتصادهای موجود و معاصر.

3- مشکله الانسان المعاصر

4- فدک فی التاریخ: دانستنیهایی است در باره: فدک، موضوع، تاریخ سیاسی، ...

5- تصویر صحنه انقلاب و قیام حضرت زهرا(س)

...صدر و مشکلات حوزه

حوزه های علمی قدیمی به عللی با دشواریهایی روبروست. آیت الله صدر این مشکلات را درک نمود و خود برای حل و چاره سازی برخاست. متد تدریس و پذیرش شاگردان مختلف و درجه بندی آنها و مسئله پرداخت حقوق برگزاری امتحانات لازمه در مقیاس کیفی و کمی عمل، برخی از دیگر مسائل حوزه را تشکیل می‌دهد.

استاد صدر برای رفع مشکل کتاب‌ها نیز اقدام جدی و عملی نمود و کتب لازم دوره‌های تحصیلی را مناسب روز تنظیم داده و یا خود نوشتن آنها را برعهده گرفت.

مجلس تدریس

مجلس درس استاد صدر یکی از بزرگترین و مهمترین مجالس درسی حوزه علمیه نجف اشرف کنونی است. وی یکی از دروس خود را در مسجد شیخ طوسی واقع در خیابان طوسی قرار داده و هدفش از انتخاب این مکان احیای نام و مقبره موسس حوزة علمی یعنی ابوجعفر محمدبن حسن طوسی است.

شاگردان صدر تقریرهایی از وی یادداشت کرده‌اند از جمله:

1-      تعارض الادله

2-      بحوث الفقه

3-      دوره اصول

4-      نظریه الحق و الملک فی الفقه الاسلامی

مجاهدات ایدئولوژیکی و عمومی

آیت الله صدر از آغاز جوانی بویژه از سال 1378 در عراق بخصوص در نجف به فعالیتهای سیاسی پابه پای مجاهدات فکری و علمی پرداخت و در این راه نخستین و یکی از بهترین آثار خود یعنی کتاب فلسفتنا را نوشت و منتشر ساخت. وی را می توان مثال عالی و نمونه یک رهبر دانست که از خصیصه های آگاهی، تبلیغ، عمل، استقامت، درک وضع روز و سیاست وقت و غیره برخوردار است. او 12 سال در نجف با امام خمینی فعالیتهای ضد امپریالیستی داشت و دستورات امام را با جان و دل می‌پذیرفت.

در خردادماه 1358 دولت عراق دست به فشار و اختناق هایی زد، دانشمندان و علمای دینی و فقها و نویسندگان شیعه را بازداشت نمود. مسلمانان عراق دست به یک تظاهرات وسیعی زدند و شعارهایی برضد حزب بعث دادند و با عکس هایی که از امام خمینی و صدر با هم یا جدا از هم در دست حمل می‌نمودند، این تظاهرات در عمده شهرهای عراق صورت گرفت، به ویژه در چند محله بزرگ و معروف بغداد و نجف از هرجای دیگر شدید تر و زیادتر بود. این تظاهرات تکرار شد و بالاخره منجر به خونریزی گشت که در اثر آن عده‌ای از جوانان و دانشجویان شیعه در بغداد و نجف به شهادت رسیدند.

در نتیجه آیت‌الله صدر از زندان بیرون و به خانه‌اش در نجف بازگشت و بلافاصله در منزل خود زیر نظر ماموران امنیتی که بعدا گفته شد برق و تلفن منزل وی را قطع کرده‌اند قرار گرفت. صدر صبح 23 خرداد ( 18 رجب 1399 ) پس از ده روز حبس در بغداد، آزاد شد و مردم به محض اطلاع از آزادی وی از تمام نقاط عراق و از اطراف و اکناف به نجف سرازیر شدند و در محله مسکونی ایشان دست به تظاهرات زده و در جلوی منزل معظم له اجتماع نمودند. آیت الله صدر در پاسخ به احساسات صمیمی مردم سخنانی ایراد نمود و دولت عراق را شدیدا استیضاح کرد و در پایان از مردم خواهش نمود که به آرامی متفرق شوند.

مساله آیت الله صدر مثل بمب صدا کرد و به ویژه در کشورهای اسلامی پیچید و در ایران در وهله اول ده‌ها راهپیمایی و اعلامیه‌های گوناگون از طرف مسلمانان متعهد و احزاب مختلف صورت گرفت و اعمال حزب بعث شدیدا محکوم شد.

چنانکه رهبران اسلام و شیعه، نامه و تلگرام های بسیار به آیت‌الله صدر فرستادند و به صلاحدید امام خمینی بقای ایشان در نجف در این موقعیت حساس ضروری تلقی شد. آیت‌الله صدر نیز تلگرامی که حامل خلوص و تشکر از راهنمایی امام بود به امام خمینی ارسال داشت (6 رجب 99).